Balaxanı haqqında söz düşərkən ilk ağla gələn neft olur. Yerin təkindən
hasil edilən "qara və ağ yağ” çox-çox əsrlər əvvəllərdən bu kəndin sakinlərinə
həm xoşbəxtlik, həm də bədbəxtlik gətirib. Üzdə olan dayaz quyulardan əllə
çıxarılan bu qiymətli mayedən camaat həm özü yanacaq və müxtəlif xəstəliklərə
qarşı dərman kimi istifadə edirmiş, həm də onu tuluqlara dolduraraq
karvan-karvan bütün Azərbaycana və uzaq ölkələrə ixrac edərmiş.
Neft quyularından birində tapılmış daş parçasının üzərindəki yazıdan məlum olur
ki, quyu hələ 1594-cü ildə Allahyar Məmmədnur tərəfindən qazılıb. Rusiya Bakını
işğal edəndən sonra, 1820-ci ildən etibarən Abşeronun bütün neft quyuları dövlət
xəzinəsinin ixtiyarına keçir və onlar ayrı-ayrı adamlara dörd illiyə icarəyə
verilərək, əvəzində kirayə haqqı alınırdı. 1825-ci ildə Balaxanıda 82 dövlət və
onlarca icarəyə verilmiş neft quyusu olub.
XIX əsrin 70-ci illərini Bakı nefti tarixində "fontanlar dövrü” adlandırmaq
olar. Neft hasilatını artırmaq məqsədilə yeni texniki üsullardan istifadə
olunurdu. 1869-cu ildə Balaxanıda ilk dəfə olaraq mexaniki vurma üsullu quyu
qazılır. Quyu gözlənilmədən elə fontan vurub ki, üç gün ərzində hər tərəf neft
gölünə dönüb. 1873-1878-ci illərdə Balaxanıda 47 belə güclü neft quyusu
qazılıb. Bu dövrdə xarici şirkətlər Balaxanıda çoxlu torpaqlar əldə ediblər,
Nobel qardaşları, Rotşild, Rokfeller kimi milyonçular, rus kapitalistləri mədənlər
salıblar. Artıq XX əsrin əvvəllərində Balaxanıda onlarca yerli və xarici neft
şirkətləri və onların mədənləri, karxanaları fəaliyyət göstərirdi.
Balaxanıda ilk neft quyusunun şərəfinə abidə qoyulub. Sovet dövründə bu abidə
ziyarət yerinə çevrilmişdi, burada pionerlərin boynundan qırmızı qalstuk
asılır, gənclərə komsomol bileti verilirdi. Lakin hazırda bu abidədən iz
qalmayıb.
XX əsrin əvvəlində Bakıda sol (bolşevizm) təmayüllü inqilabi hərəkat genişlənəndə
Balaxanı neft mədənləri bu hərəkatın mərkəzinə çevrilib. Balaxanıda inqilabi hərəkata
başlayanlardan biri də keçmiş SSRİ-nin rəhbəri İosif Stalin olib. Stalin
Balaxanıda inqilabi iş aparanda onun partiya ləqəbi "Koba” olub. Mühacirətdə
yaşamış Azərbaycan yazıçısı Əsəd bəy "Stalin” adlı kitabında onun Balaxanıdakı
fəaliyyətindən geniş bəhs edir. Elə inqilabi mövzuda çəkilmiş "Səhər” filmi də
Balaxanıda lentə alınıb.
